Bitkisel yağ açığını kapatmada ayçiçeğine önemli görev düşüyor. Bu görevi yerine getirmek için ise önce sulu tarımın yaygınlaşması gerek. Yol kenarlarındaki uçsuz bucaksız tarlalarda yazın yapılan yolculukların en güzel görüntülerini oluşturan ayçiçek, güneş ışığını takip eden yüzü ile “gündöndü” ya da “günebakan” olarak da adlandırılıyor. Kökeni Peru’ya dayanan ve Kuzey Amerika’nın keşfi ile tohumunun seyri değişen ayçiçeğin Türkiye’ye girişi ise 1950’li yılların başında Bulgaristan göçmenlerinin yanlarında getirdikleri tohumlarla başladı.
Pazar bulmada sorun yaşanıyor
O tarihlerden günümüze üretim yöntemlerinden tohum çeşitliliğine kadar pek çok büyük değişim yaşandı. 25 yıldır Trakya’da üreticilik yapan Nezih Yarapsanlı aynı zamanda Önder Çiftçi Danışmanlık Derneği’nin Yönetim Kurulu Başkanı. Yarapsanlı, ayçiçekte kaliteden yana bir sorun yaşanmadığını belirtiyor: “Yağ kalite ölçülerimiz oldukça iyi. Ayçiçeğinde sürekli farklı tohumlar geliştiriliyor olması da olumlu bir gelişme. Üretici mal çıkarmakta zorluk yaşamıyor. Ama üretimden ziyade pazar bulmada sıkıntılar var. Bunun için fiyat ve destekleme politikalarının değişmesi gerekiyor.”
Çiçeklenme dönemi su yeterli olmalı
Çimlenmenin ardından büyüme evresinde geç bahar donlarında eksi 3-4 derecelere kadar dayanıklılık gösteren ayçiçeğin hasadı ağustos sonlarına denk geliyor. Bitkinin suya en çok gereksinim duyduğu süreç ise çiçeklenme dönemi. Bu ürün kalitesini ve verimini ciddi oranda etkiliyor. Sulu ve kuru tarım yapan bölgelerde hasat değerleri açısından ciddi farklar olduğunu söyleyen ayçiçek üreticisi Necip Aykut, “İç Anadolu’da sulu tarım yapan biri, bize göre dekar başına en az 100 kg daha fazla verim alıyor” diyor.
Oleik asidi yüksek ürün değerli
Ayçiçekte kaliteyi belirleyen ise şüphesiz ki yağ değerleri. “Üründeki oleik asit miktarı hem yağın kalitesi arttırıyor hem de tüketicinin damak zevkine daha çok hitap ediyor” diyen Bülent Dinç, “Oleik asit açısından yüksek değerlere sahip bir yağ, cips üreten fabrikalar ve kızartma yapılan işletmeler tarafından da tercih ediliyor. Bunun sebebi; yüksek oleik asitli yağın ısınmaya olan dayanımının artıyor olması. Tohum firmaları da çalışmalarını bu yönde sürdürüyor” şeklinde konuşuyor.
İzli tarım avantaj sağlıyor
Trakyalı üreticilerden Haydar İnal, bölgede Önder Çiftçi Projesi’nin geliştirdiği İzli Tarım uygulamasının ayçiçek üreticine avantaj sağladığını dile getiriyor. İnal, üretimde münavebe ve teknoloji uygulamalarını yaygınlaştıran bu yönteme karşın, üreticinin mekanizasyon açısından yaşadığı sorunu da atlamıyor: “Makineleşmede belli eksiklikler var. Trakyalı üretici traktörüyle tarlaya çok fazla giriş yapmak durumunda kalıyor. Bu da mazot maliyetlerini yükseltiyor."