Muzda örtü altına geçiş ve hızla artan verim 20 yıl içinde Türkiye’yi başlıca üretici ülkeler arasına soktu. Buna karşın yerli üretim hala yeterli değil, ihracat ise sembolik düzeyde.
Her tüketicinin dört gözle mevsiminin gelmesini beklediği bir favori meyvesi vardır. Ancak bir de bazı meyveler vardır ki, sevmeyenine rastlamak çok zordur. Tüketmesi en kolay, yemesi de en lezzetli meyvelerden olan muz belki de çoğu tüketicinin beğeni listesinde üst sıralara oynayabilen yegane meyve!
Tüketici cephesinde bu denli popüler olan muz aynı zamanda tropik ve subtropik iklim kuşağında yer alan birçok ülkede düşük maliyetlerle yetiştirilebiliyor. İşte tam da bu yüzden ihracat ve ithalat hacmi en yüksek olan meyveler arasında da ilk sırada geliyor. Türkiye’de de Akdeniz bölgesi subtropikal yetiştirme koşullarıyla muzun bu renkli pazarını yaşatan ülkeler arasında.
2000’ler dönüm noktası oldu
Toros Dağları tarafından korunmuş, dağların eteklerindeki mikroklima iklime sahip yerlerdeki muz bahçeleri zaman zaman soğuktan zarar gördüğünden 2000’li yıllarla birlikte örtü altına alınmaya başladı. Yüksek sıcaklığın yanında yüksek neme de ihtiyaç duyan muzun örtü altına alınması için o dönem üreticiye düşük faizli krediler verildi. Bugün dal bazında 115 kg’ye kadar çıkabilen verim oranı bu kararın doğruluğunu kanıtlıyor. Bu artışta, seralarda kullanılan iklimlendirme sistemlerinin da büyük etkisi var.
Yerli muzun ithal muzdan farkı ne?
Türkiye’de yetişen muzların kabuğunun ithal muzlara göre daha ince olduğunu belirten Anamur Ziraat Odası Başkanı Ahmet Şeref Gümüş, ithal muzla yerli muzun farklarını şu sözlerle anlatıyor: “Dünyanın en büyük muz ihracatçısı Ekvador’da muzun dışı kimyasal bir maddeyle mumlanıyor. Ardından bu muzlar Türkiye’ye gelmek için yaklaşık 1 ay yolculuk yapıyor. Yerli muz ise hasadından sonra 15-20 gün içinde tüketiliyor. Bu nedenle yerli muzun aroması ve besin değeri ithal muzdan daha fazla.”
Tüketimi 5 kat arttı
Yerli muzlar yalnızca besin değeri açısından değil, tüketim rakamlarında da baskın. “Muz eskiden lüks tüketim ürünüydü. Bugün ise yerli tüketicinin sofrasına girebiliyor” diyen Gümüş, ülke genelinde artan üretimle birlikte yerli muz tüketiminin de yükseldiğine dikkat çekiyor: “10 sene önce kişi başı yıllık muz tüketimi 1-1,5 kg iken, bu oran yıllık 6 kg’a çıktı. Türkiye’de yıllık 480-500 bin ton muz tüketimi var. Bunun yüzde 60-65’lik kısmını ise yerli muz karşılıyor.”
Kaçak muzlar piyasayı olumsuz etkiliyor
Peki tüm bu üretime karşın neden ithal muzlar yine de pazarda kayda değer bir yer kaplıyor? Kaçak şekilde piyasaya sunulan ithal muzların yerli ürünlerin fiyatını düşürmesi bunun bir nedeni. “İthal muz miktar olarak eksik beyan ediliyor” diyen Gümüş, “Bir kişi 18 kg ağırlığındaki 1 koli muzu 9-10 doların altında Türkiye’ye getiremiyor. Nakliye masrafıyla birlikte şu anda Mersin Serbest Bölgesi’nde koli bazında 12 doların altında ithal muz yok. Bir koli muz 200 TL’nin altında satılırsa zarar edilir ancak kaçak koliler nedeniyle 80-120 TL civarında satılıyor” diyor.
Yüksek maliyetler ihracat önünde engel
Elbette kendine yeterlilik kadar ihracat da bir diğer ekonomik hedef olmalı. Türkiye’nin muz ihracatı şu an için ithalatının yanında sembolik düzeyde. “Muz Ekvador’da açık alanda kendiliğinden yetişen bir bitki, ama Türkiye’de çoğunlukla örtü altında yetiştirildiğinden maliyetler çok yüksek” diyen Gümüş, “Bu şartlarda muzun taze olarak tüketilmesi için ihraç etmemiz mümkün değil. Birkaç yerli firma muzu donmuş ve kurutulmuş halde ihracını gerçekleştiriyor. Bu alanda devlet desteğiyle Ar-Ge çalışması yapılırsa donmuş ve kurutulmuş halde muz ihracatı artabilir” yorumunu yapıyor.
Yeni bir kıvılcım yakmak için
1997 yılından bu yana Türkiye’nin muz üretimi büyük bir ivmeyle artmaya devam ederken hala ithalatçı olması düşündürücü. Bu durumu tersine çevirebilmek için örtü altına geçiş ve verimde yakalanan başarının farklı kulvarlara da taşınması gerek. Muz kaçakçılığının önlenmesi, akıllı sera gibi teknolojilerin adaptasyonu ve teşviklerin yeterli rekolteye ulaşana kadar devam etmesi, muzda yepyeni bir kıvılcımı yakmanın yolları olarak görünüyor.