Bu yıl bol yağışların beslediği patates yüksek verime karşın maliyetin altında fiyatlara satılıyor. Uzmanlar merkezi plan yapılmadığı sürece kaybeden tarafın küçük ve orta ölçekli üreticiler olduğunu söylüyor.
Fiyat ve üretim istikrarını bir türlü tutturamayan patates tarımında bu yıl bol yağışlı havaların etkisiyle yüksek pek çok bölgede yüksek verim haberleri gelmeye devam ediyor. Üretimin başkenti sayılan Niğde bölgesinde rekolte beklentisinin 1 milyon tonu bulması bu yükselişin en net göstergesi.
Ancak üretimdeki bolluk ile üreticilerin gelir düzeylerinin aynı oranda arttığından söz etmek zor. Bölgeye göre değişmekle birlikte ortalama 15-20 kuruş seviyesine düşen birim fiyatları üretim maliyetlerini karşılamaktan uzak bir görüntü çiziyor.
Yıl başından bu yana 3 kat arttı
Aslında Adana ve İzmir-Ödemiş gibi turfanda dikim bölgeleri için 2017 yılı zorlu başlamıştı. Bu bölgelerde yüzde 35-40 oranında bir üretim düşününün görüldüğü dönemde yeni yıla da 1 TL civarındaki fiyatlarla girilmişti.
Ancak ilerleyen günlerde yağış ve sıcaklık ortalamalarının tam da patatesin istediği düzeyde gelişmesiyle birim alanda verim ortalaması yaklaşık 3 kat arttı. Afyon, Sakarya, Nevşehir, Niğde, Bolu, Bitlis ve Erzurum gibi farklı bölgelerde ana ürün dikimlerinin yapılmasıyla fiyat ve üretim açısından sezonun nasıl geçeceği de belli olmaya başladı.
Arz fazlası oluştu
“Özellikle Adana’daki büyük üreticiler fiyatların yükselmesi umuduyla boş olan Nevşehir ve Niğde’deki depolara binlerce ton patates stoklamaya başladılar” diyen Ziraat Mühendisi Özkan Akgün; Suriye, İran, Irak ve Ortadoğu pazarının ardından Avrupa ile Türki cumhuriyetlerdeki pazar olanaklarının da ortadan kalkmasıyla ciddi bir arz fazlası oluştuğunu söylüyor.
Geçici yatırımlar üretimi baltalıyor
Akgün, patateste üretim ve fiyat istikrarsızlığın temelinde kontrolsüz ve plansız yatırımların olduğunu vurguluyor: “Türkiye’nin neredeyse her noktasında, daha önce yumrulu bitki ekilmemiş ya da hiç tarım yapılmamış bakir geniş tarım alanlarında, toprak yapısı patates tarımına uygun olmasa da, bir kaç yıllık geçici üretim için, yeteri ekonomik güce sahip ama büyük kısmı komisyoncu olan üreticiler tarafından arazi sahipleriyle işgücü ortaklığı üzerinden hatrı sayılır dikimler yapılıyor."
Küçük üreticiler kaybeden taraf oluyor
Pazarlama ve parasal gücü elinde bulunduran bu büyük üreticilerin patatesin spekülatif gidişatından kazanç sağladığını dile getiren Akgün, “”Arazi sahipleri ve patates desteği alma özelliğinde topraklarda bulunan küçük ve orta ölçekli üreticiler ise çoğunlukla kaybeden taraf oluyor” diye konuşuyor.
Merkezi ve bilimsel planlama gerekiyor
Patatesin üretim maliyetleri en yüksek tarla bitkilerinden biri olduğunu hatırlatan Akgün’e göre sorunun kalıcı çözümü merkezi bir planlamadan geçiyor: ”Merkezi idarece, uzun vadeli, bölgesel ve bilimsel planlamalar yapılmadığı sürece patates spekülatif yapısını ilerletecek, çok canlar yakarken bazı canlar ise köşeyi dönecek ve bu oyun böyle sürecek.”