Narenciye bahçelerinin en önemli zararlıları arasında yer alan turunçgil unlu biti, verim ve kalite kayıplarının ana aktörü olabiliyor. Dünyanın hemen her ülkesinde tarımsal üretim için tehdit oluşturan bu zararlı ile mücadele etmek önem taşıyor.
İlk olarak 1813 yılında doğa bilimci Antoine Risso tarafından tanımlanan turunçgil unlu biti, literatürde Planococcus citri olarak biliniyor. Pseudococcidae familyasındaki Planococcus cinsine ait bir tür. Dünya çapında geniş bir dağılım gösteren bu polifag zararlı, 70 farklı familyadaki bitkiye saldırabiliyor. Dünyanın ılıman ve tropik bölgelerinde sorun teşkil eden turunçgil unlu biti ile özellikle meyve ağaçları, süs bitkileri ve saksı bitkilerinde ise sıklıkla karşılaşılıyor.
Kanatsız yapıları taşınmada engel
Ergin bireylerinin uzunluğu 3 mm ile 4,5 mm arasında değişen turunçgil unlu bitinin dişi bireyleri kanatsız, beyazdan açık kahverengiye kadar değişen renklerde, kahverengi bacaklı ve antenli olarak doğada bulunuyor. Vücudu beyaz mumla kaplı olan dişi erginler, sırt kısımları boyunca karakteristik soluk gri bir şerit taşıyor. Turunçgil unlu bitinin dişi erginleri kanatsız olduğundan dolayı kısa mesafelerde ilerleyebilmelerine rağmen, diğer konukçu bitkilere mutlaka nakledilmeleri gerekiyor. Olgunlaşmamış dişi bireyler ise rüzgarla savrulabiliyor. Bulunduğu konukçu bitkiye bağlı olarak ergin dişi bireylerin, yaklaşık 29 gün hayatta kalabildiği biliniyor.
Unlu bitin ergin erkekleri çok hareketli
Ergin erkek bireyler, ergin dişi bireyler ile benzer renklerde doğada bulunuyor. Geriye doğru çıkıntı yapan iki uzun beyaz mum ipliğine sahip olan ergin erkek bireyler, ayrıca ergin dişi bireylerden farklı olarak kanatlı bir yapıya sahip oluyor. Ergin erkek bireyler, sahip oldukları kanatları sayesinde çiftleşme amacıyla yeni konukçu bitkilere kolaylıkla uçabiliyor. Çıkışlarını tamamlayan ergin erkek bireylerin beslenemeyecekleri 1 veya 2 gün mutlaka yaşanıyor. Erkek bireyler pupa dönemleri hariç, yaşam döngüleri boyunca ise hep hareketli kalıyor.
Unlu bitin zararı boyundan büyük
Turunçgil unlu bitinin narenciyede hasarı, ilkbaharda çiçek dökümünde ve meyve tutumu sırasında başlıyor. En önemli zarar ise genç nimflerin özellikle bulundukları yerlerdeki küçük meyveleri istila etmeleri nedeniyle yaşanıyor. Dişi erginler ve nimfler, sahip oldukları ağız parçaları ile birlikte özsuyu emiyor. Emgi zararı sonucu yapraklarda solma, kloroz ve erken dökülmelere yol açan turunçgil unlu biti, bodur büyüme ve bitkinin ölümüne de neden olabiliyor. Portakal gibi meyvelerde zararlının beslenmesinden dolayı topaklanmalar ve renginde bozulmalar gözlemleniyor. Hasat edilen meyveler ile birlikte paketlenen böcekler ise beslenmelerine devam ederek, nakliye sırasında daha fazla kayıp yaşatıyor.
Zararın önüne geçebilmek için müdahale gerekiyor
Turunçgil unlu bit popülasyonları, doğal olarak parazit mantarlar ve böcekler tarafından düzenleniyor. Yaz yağmurları, bitkilerden turunçgil unlu bitlerinin yıkanarak ölmelerine neden olurken, enfestasyonlar büyük olduğunda, popülasyonları azaltmak için ek kontrol önlemlerine gerek duyuluyor. Turunçgil unlu bitinin yayılmasının önüne geçebilmek adına, ağaçlar arasındaki teması azaltmak ve ekipmanları kapsamlı bir şekilde temizlemek faydalı olabiliyor. Ayrıca bazı konukçusu olan süs bitkilerinde turunçgil unlu biti yoğunluğu yüksek olabileceğinden, bu konukçu bitkilerin narenciye bahçelerinin yakınında olmaması mücadelede önem içeriyor.
Bahçe temizliğine dikkat edilmesi, ilkbaharda çıkışlardan önce toprak işlemesinin yapılması, ağaç taçlarının birbirine temas etmemesi, gu¨neşlenme ve hava akımı sağlayacak şekilde tekniğine uygun bahçe tesis edilmesi ve budama yapılması da alınabilecek kültürel önlemler arasında. Ayrıca bahçe içerisinde bulunan ve zararlıya konukçuluk yapabilen yabancı otlara karşı önlem alınmalı.
Biyolojik mücadele unsurları bulunuyor
Narenciye bahçelerinde verim ve kalite kayıplarının önüne geçmek için unlu biti ile mu¨cadele etmek olmazsa olmaz. Zararlıyla mücadele yöntemleri arasında ise hem biyolojik hem de zirai ilaç ile mücadele yer alıyor. Biyolojik mücadele kapsamında salınan faydalı böceklerin başarılı olabilmesi için salımların gu¨nu¨n serin saatlerinde yapılması gerekiyor. Ayrıca unlu bit bulaşık bahçelerde nisan ayından itibaren ekim ayı sonuna kadar faydalı böcek salımları yapılabiliyor. Ağaçların gövde ve ana dalları kontrol edilirken unlu bitin yumurta ve diğer dönemlerinden biri saptanırsa ağaç bulaşık sayılıyor. Bulaşık ağaç oranına göre de ağaç başına verilecek predatör ve parazitoid sayısı hesaplanıyor. Meyveler fındık iriliğine geldiğinde bulaşık ağaç oranı meyve kontrolleri ile yapılıyor. Fındık iriliğindeki meyve döneminden haziran ayının son yarısına kadar olan dönemde meyve çanak yaprakları arası, temmuz ayından itibaren de bitişik meyveler ve yaprağa temas eden meyvelerin kontrol edilmesi öneriliyor. Aynı zamanda karınca bulunan bahçelerde faydalı böcek salımlarından önce ağaçların gövdesinin kök boğazına yakın kısmına daire şeklinde yapışkan madde su¨rerek ve ağaçların toprakla temas eden dal uçları budayarak karınca faaliyetlerinin önüne geçmeye dikkat etmek önem taşıyor.
Zirai ilaç zamanı ve uygulaması doğru olmalı
Bahçelerde unlu bite karşı verilen savaşta doğru zirai ilaç mücadelesi de kritik noktalardan biri. Meyve büyüklüğü fındık iriliğine geldiğinde kontrol edilecek her ağacın 4 ayrı tarafından ve içinden 5’er meyve olmak u¨zere toplam 100 meyve inceleniyor. Mayıs-temmuz ayları arasında yüzde 5 ağaç veya yüzde 10 meyve bulaşıklığı, temmuz-eylu¨l ayları arasında ise yüzde 15-20 meyve bulaşıklığı saptanırsa zirai ilaçlamaya karar verilebiliyor. Zirai ilaç uygulamasında iyi bir kaplama sağlayacak ekipmanların kullanılması oldukça önemli. Ekipman seçiminde ağaçların bu¨yu¨klu¨ğu¨nü, taçlanma durumunu, zirai ilacın formu¨lasyonunu da göz önu¨nde bulundurmak gerekiyor. Doğru ve zamanında uygulanan zirai ilaçlarla narenciye bahçelerinde üreticilere kabus yaşatan unlu bitle mücadelede başarı sağlamak işten bile değil.