Ağustos ayında başlayan döviz kuru dalgalanması meyve ve sebze fiyatlarını etkiledi. Girdi maliyetleri nedeniyle üreticinin elinden de yüksek fiyatla çıkmaya başlayan ürünler markete ulaştı ulaşmasına ancak tüketici alamaz hale geldi. Peki, bu noktaya nasıl gelindi?
Temmuz ayında hareketlenmeye başlayan döviz kuru 13 Ağustos’ta ani bir yükselişle piyasalarda büyük etki yarattı. Tohumunu, gübresini ve pek çok girdisini ithal ürünlerden karşılayan tarım sektöründe üretici maliyetlerinin artması anlamına geliyordu. Dolardaki kriz tarımda en çok ithalata bağımlı olan gübre pazarını vurdu. Üretim için vazgeçilmez olan pek çok bitki besleme ürününde fiyatlar geçtiğimiz yıla oranla yüzde 100-120 oranında arttı. Gübre dışında mazot, tohum, zirai ilaç, işçi giderlerinde ve kullanılan enerji maliyetlerinde de önemli ölçüde artış yaşandı.
Hortum ve aşırı yağış meyve-sebze miktarını azalttı
İklimsel koşulların da üretimi olumsuz etkilediği bir kış geçiren Türkiye’de yıllık sebze meyve üretiminde düşüş yaşandı. Hatay, Adana, Mersin, Antalya, Muğla, İzmir, Manisa ve Aydın’da gerçekleşen aşırı yağışlar tarım alanlarını su altında bırakırken, Adana’da aşırı yağış nedeniyle baraj kapaklarının açılması özellikle seraların ve narenciye bahçelerinin zarar görmesine neden oldu.
Akdeniz Bölgesi'nde özellikle Antalya'da gerçekleşen fırtına ve hortum sebze meyve fiyatlarındaki artışa tuz biber ekti. Üretimin merkezinde yaşanan bu kayıplar, son dönemde görülmemiş ölçüde yükselen sebze fiyatlarına dair endişeleri daha da arttırdı. Antalya Merkez, Kumluca ve Finike toptancı hallerinde Ocak sonunda domates ortalama 4 TL, patlıcan 10 TL, kabak 5,5 TL, hıyar 3,5 TL oldu. Biber fiyatları ise türlerine göre 7-11 TL arasında seyretti.
Patlıcan ve sivri biber satışı durduruldu
İstanbul, Ankara gibi büyük şehirlerde meyve sebzelerin halden çıkış fiyatları daha da yüksek. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin hallerden alarak paylaştığı bilgiye göre 12 Şubat itibariyle sivri biber 5-10 TL, çeri domates 8-10 TL, patates türüne göre 1,5-7 TL, soğan 3-3,5 TL, patlıcan 2-9 TL’ye kadar çıktı.
Büyükşehirler başta olmak üzere market raflarındaki fiyatlar ise bu rakamların da üzerine çıkıyor. Özellikle İstanbul, Ankara gibi büyük şehirlerdeki marketlerde sivri biberin kilosunun 25 TL’yi patlıcanın 15 TL’yi bulmasının ardından tüketicilerden tepki gören marketlerden bazıları patlıcan ve biber satışını bıraktı.
Bunun üzerine İstanbul ve Ankara Büyükşehir Belediyeleri Tarım Kredi Kooperatifleri işbirliğiyle tanzim satış uygulaması başlatarak tüketiciye daha ucuza ürün satış yapan tanzim noktaları kurdu. Tanzim satış sisteminde tedarikçiden aldığı ürünleri nakliye ile personel giderleri kurumun görev zararı olarak karşılanacak.
Tanzim satışlar market fiyatlarını düşürür mü?
Başta sebze türleri olmak üzere gıda fiyatlarındaki yüksek fiyatlara alternatif olarak geliştirilen tanzim satış sistemi Şubat ayının ikinci haftası itibariyle başladı. Soğan, patates, domates, patlıcan gibi temel ürünlerin kurulan kamyon ve çadırlar aracılığıyla bir nebze daha ucuza satıldığı satış noktalarında ilk günden uzun kuyruklar oluşmuş durumda.
İstanbul ve Ankara’da toplam 65 noktada tanzim satış noktası bulunuyor. Bu illerde fiyatları 10 TL’nin üzerine çıkan biber ve patlıcan çeşitlerinin tanzimli satış fiyatı 4,5-6 bandında ve kilo sınırlaması ile satılıyor. Tanzim satışların yoğun ilgi görmesinin ardından Migros, Carrefour, Bim, Şok ve A101 gibi zincir marketlerde de tanzim noktalarındaki fiyatlardan, yine kilo sınırlamasıyla sebze meyve satılmaya başlandı.
Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından tanzim satışta 2,5 aylık planlama olduğu, örtü altı üretimin yanı sıra açık alanlardaki ürünler de piyasaya girdiğinde fiyatlarda ürün bolluğundan kaynaklanan bir gevşeme olacağı belirtildi.
Online tanzim satış başladı
Tarım Kredi Kooperatifleri’nden tedarik edilen ürünler PTT aracılığıyla internet üzerinden 14 Şubat’ta satışa sunuldu. Hıyar, sivri biber, patlıcan, soğan, patates, domates, kırmızı biber ve çarliston biberden oluşan 8 çeşit sebze ilk olarak Ankara teslimatları için ePttAVM üzerinden yapıldı. Satışlar başladıktan sonra 1 saat içinde patates ve soğan tükendi. Online tanzim satışlarının Ankara’nın ardından İstanbul ve diğer illerde yaygınlaşması planlanıyor.
Tanzim satış noktaları tüketicinin kısa süreli de olsa daha ucuza sebze meyve almasını sağlarken, aracısız satışın faturasının yine vatandaştan çıkacağına dair eleştiriler yöneltiliyor. Fiyat uçurumunun azalması, üreticinin ve tüketicinin geçici değil daimi memnun olması için girdi maliyetlerinin azalmasından kooperatifleşmeye kadar pek konuda adım atılması gerekiyor.