85 yıl önce bugün hayata veda eden kimyager Fritz Haber, bir yandan tarımdaki muazzam verim artışı, diğer yandan ise kimyasal silahların icadına önayak olan buluşlarıyla bugün de tartışılmaya devam ediyor.
Bugün 29 Ocak; kimya ve tarım bilimcilerin yakından tanıdığı bir ismin, Alman kimyager Fritz Haber’in ölüm yıldönümü. Haber, meslektaşı Carl Bosch ile birlikte bitki beslemede yarattığı devrimle modern tarımda imzası olan başlıca bilim insanları arasında sayılıyor.
1868'de bugün Polonya’ya bağlı Breslau kentinde doğan Haber, bir kimya şirketinde görevli olan babasının da etkisiyle eğitimini ve akademik kariyerini bu alana yönlendirdi. Kimyanın farklı alanlarına yaptığı katkılarla dikkat çeken Haber, 38 yaşına geldiğinde artık Karlsruhe Üniversitesi’nde bir kimya profesörüydü.
Haber-Bosch İşlemi nedir?
Bu üniversitede Bosch ile birlikte hidrojen ve hava azotunu yüksek ısı ve basınç yardımıyla amonyuma çevirmeyi başaran Haber, Haber-Bosch adını alan bu buluşla yapay gübre üretiminin çok daha kolaylaşmasını sağladı. Gıda üretiminin dünya nüfusunu doyurmakta zorlandığı 20. yüzyıl başlarında yapılan bu keşif, 1930-60’lı yıllarda tarımsal verimde yaşanan büyük artışı başlatan gelişmelerin başında sayılıyor.
"Dünyayı besleyen kimyacı" mı...
Haber-Bosch İşlemi bugün de tarım ve bitki besleme için hayati önemde. Dünya genelinde üretilen enerjinin yüzde 1’ini tüketen bu işlem, tüm dünya nüfusunun yaklaşık 3’te 1’inin beslenmesine ise doğrudan katkı sunmaya devam ediyor. Haber ve Bosch, Dünya Kimya Mühendisleri Birliği’nin belirlediği tüm zamanların en etkili kimyagerleri sıralamasında ilk sırada geliyor.
...yoksa “kimyasal savaşın babası” mı?
Haber-Bosch İşlemi’yle 1918 yılında Nobel Kimya Ödülü’nü kazanan Haber’in tarımsal verime yaptığı bu katkılara karşılık, zehirli gazlar üzerine yaptığı çalışmaları ise ironik bir şekilde kimyasal silahların üretimine giden yolu açtı. Öyle ki Haber’in ilk eşi Clara Immerwahr’ın 1915 yılındaki intiharının da bu konuyla ilişkili olduğu görüşü bugün de tartışılmaya devam ediyor.
Yirminci yüzyılın tüm çelişkilerini temsil ediyor
1934 yılında İsviçre’de hayata veda eden Haber’in yaşamı ve buluşları, bir yandan modern tarıma giden yolu açan Yeşil Devrim gibi dönüşümlerin, diğer yandan ise milyonların felaketiyle sonuçlanan iki dünya savaşının bir arada yaşandığı 20. yüzyılın tüm çalkantı ve çelişkilerinin adeta bir yansıması olarak insanlık tarihinde asılı olarak kalmaya devam edeceğe benziyor.