Dünyanın birçok yerinde yasaklı olan narkotik bitki gat, Yemen’de gencinden yaşlısına herkesin alışkanlığı haline geldi. Diğer tarım ürünlerini gölgede bırakan gat, ülkede toplumsal bir soruna dönüşmüş durumda.
Uzun süredir siyasi çalkantılar ve yoksulluk ile mücadele eden Yemen bir yandan da gat (qhat) bağımlılığı ile boğuşuyor. “Yemen otu” olarak da bilinen ve uyarıcı etkisi olan gat dünyanın pek çok ülkesinde yasaklı. Yemen’de ise gat bitkisinin üretimi ve tüketimine dair hiçbir kısıtlama yok. Ülkedeki erkek nüfusunun yüzde 70’inin her gün çiğnediği gat adeta hem sosyal hem ekonomik bir krize dönüştü.
Madde bağımlılığı olarak tanımlanıyor
Etiyopya kökenli çiçekli bir bitki olan gat, Afrika boynuzu olarak bilinen bölgede ve Arap yarımadasında yetiştiriliyor. Bitkinin yapraklarını uzun süre çiğneyen kişide heyecan, rahatlama duygusu ve iştah kaybı gibi etkiler görülüyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gat çiğneme alışkanlığını “madde bağımlılığı” olarak sınıflandırıyor.
Türkiye’de yakalanmıştı
Gatın üretimi, satışı ve tüketimi Yemen, Somali, Kenya, Etiyopya dahil az sayıda ülkede yasal. Avrupa ülkelerinin çoğunda ise gat bulundurmak bile cezai yaptırım gerektiriyor. Gat Türkiye’de de yasaklı ürünler kapsamında. Hatta 2011 yılında Atatürk Havaalanı’nda gat ile yakalanan bir Kanada vatandaşı bu gerekçeyle tutuklanmıştı.
Resmi görevliler de tüketiyor
Yemen’de ise gat alışkanlığı çocuklardan yaşlılara kadar geniş bir nüfusu etkisi altına almış durumda. Öğle saatlerinde bitkiyi çiğnemeye başlayan pek çok insan akşamın geç saatlerine kadar bunu sürdürüyor. Görev başındaki asker, polis ve resmi görevlilerin dahi gat çiğnemesine dair bir kısıtlama yok.
Kahvenin yerini gat aldı
Yoğun gat tüketiminin psikolojik ve bedensel rahatsızlıklara yol açtığı biliniyor. Ancak gat bağımlılığının bir de ekonomik boyutu var. Gat ekilen araziler Yemen’in geleneksel ürünü olan kahvenin alanını daraltmış durumda. Pamuk, muz gibi ürünleri de geride bırakan gatın üretimi her yıl yüzde 10 oranında atıyor.
Sulamanın yüzde 40’ı gat için
Yemen’de tarımsal sulamanın yüzde 40’ı yalnızca gat yetiştiriciliği için yapılıyor. Tarımsal çeşitliliği ve su kaynaklarını tehlikeye atan gat üretimine karşı başkent San'a geçtiğimiz yıllarda pek çok protesto gösterilerine sahne oldu. Siyasi çatışmalar ve yoksulluk ile baş etmeye çalışan Yemen’de gat krizi ne yazık ki yakın zamanda çözülecek gibi görünmüyor.